Julia Badzińska

            Istnieje wiele przyczyn, dla których ludzie zgłaszają się do psychologa – doświadczanie problemów osobistych, trudności z przeżywaniem silnych emocji, długo utrzymujący się stres, wypalenie zawodowe i jeszcze wiele innych powodów. Jednak warto podkreślić, że za każdym razem osoba zgłasza się dobrowolnie i z chęcią dokonania jakiejś zmiany w swoim życiu. Mimo zwiększającej się społecznej świadomości dotyczącej zdrowia psychicznego oraz pomocy psychologicznej nadal utrzymują się pewne obawy dotyczące procesu terapeutycznego. Warto wiedzieć, co wpływa na to, czy psychoterapia jest bezpieczna.

            Kodeks etyczny

W chwili obecnej w Polsce wciąż nie ma ustawowej regulacji wykonywania zawodu psychoterapeuty. Wszelkie zasady, które obowiązują wynikają z innych ustaw oraz kodeksów etycznych danych towarzystw psychoterapeutycznych.

Kodeks etyczny jest dokumentem, który określa zasady relacji terapeutycznej oraz reguluje postępowanie zawodowe członków danej organizacji zrzeszającej psychoterapeutów.

Tego typu dokumenty często odwołują się do dobra pacjenta. Na przykład kodeks Polskiego Towarzystwa Psychologicznego już na wstępie określa, że „podstawą etyki zawodowej psychologów (…) jest dobro człowieka”. W dalszej części tego dokumentu możemy przeczytać, że „psycholog działa z poszanowaniem praw człowieka i godności ludzkiej, doceniając wyjątkowość i unikalną wartość każdej osoby. Respektuje prawo odbiorcy do autonomii i podmiotowości, do poszanowania intymności i do zachowania prywatności”.

Kodeks etyczny ma zapewnić nie tylko poszanowanie klienta, jego podmiotowości i autonomii, przestrzeganie zasady poufności czy obowiązek stałego doskonalenia zawodowego psychoterapeuty, ale przede wszystkim wyznacza ramy, które powodują, że relacja psychoterapeutyczne jest bezpieczna zarówno dla osoby, która się zgłasza jak i dla psychoterapeuty.

            Kontrakt

Jest to pewnego rodzaju umowa pomiędzy osobą zgłaszającą się na terapię a psychoterapeutą. Określa ona jaki jest cel i zakres podejmowanej terapii, metody działań, kiedy, gdzie i jak często będą się odbywałaby spotkania, omówienie zostają zasady poufności, przedstawia się potencjalne ryzyko niepowodzenia osiągnięcia wyznaczonego celu, a przede wszystkim kontrakt obejmuje dobrowolną i świadomą zgodę na terapię.

Te wszystkie elementy mają za zadnie wyznaczyć ramy planowanej terapii, a dokładne omówienie wszystkich punktów, które są zawarte w kontrakcie, mają dać poczucie bezpieczeństwa poprzez wyraźne określenie zasad panujących podczas spotkań.

            Poczucie bezpieczeństwa

Ważne są nasze odczucia. Powinniśmy czuć się bezpiecznie i swobodnie w obecności psychoterapeuty. W końcu to osoba, której będziemy opowiadać o naszym życiu, o tym co najtrudniejsze, co sprawia nam największą przykrość i najbardziej rani. Powinniśmy wiedzieć, że jesteśmy w pełni akceptowani, możemy zwierzyć się ze wszystkiego, i nie mieć poczucia skrępowania. Z drugiej strony nie możemy oczekiwać od psychoterapeuty, że zawsze będzie się z nami zgadzał. Jego zadaniem jest stopniowe konfrontowanie nas z trudnościami i nauczanie nas jak sobie z nimi radzić. Ma nas wspierać, ale nie narzucając swojego światopoglądu i szanując naszą autonomię.

            Poufność – tajemnica zawodowa

W Kodeksie Etycznym Psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego możemy przeczytać, że „Odbiorca ma prawo do ochrony oraz poszanowania poufności i prywatności. Działania psychologiczne cechują takt i dyskrecja. Wnikanie w prywatne i intymne sprawy odbiorcy jest dopuszczalne jedynie w takim zakresie, w jakim wynika z celów działań psychologicznych. Zarządzanie informacjami przebiega tak, by zminimalizować ewentualne cierpienie i szkody odbiorcy”.

Poufność jest jednym z najważniejszych elementów relacji terapeutycznej. Dla osoby korzystającej z psychoterapii stanowi podstawę poczucia bezpieczeństwa dzięki której może się swobodnie wypowiadać. Przy sporządzaniu kontraktu psychoterapeuta powinien omówić, co dokładnie jest objęte tajemnicą, a kiedy psychoterapeuta jest zwolniony z jej zachowania. Ważne jest również, iż kiedy psychoterapeuta podejmie decyzje o uchyleniu tajemnicy to musi poinformować o tym osobę, której ona dotyczy.

            Psychoterapeuta

Mimo, że w Polsce wciąż nie ma ustawowej regulacji wykonywania zawodu psychoterapeuty to istnieją określone rozporządzenia, które to regulują. Wynika z nich, że psychoterapeutą jest osoba, która posiada dyplom lekarza, psychologa lub inne wykształcenie wyższe na poziomie magisterskim oraz ukończyła całościowy, co najmniej 4-letni kurs psychoterapii (wyjątek, stanowi osoba, która spełnia warunki dotyczące wykształcenia oraz ukończyła co najmniej dwa lata szkolenia, ale musi pracować pod superwizją osoby, która posiada już certyfikat psychoterapeuty),  odbyła określoną liczbę godzin praktyk i superwizji oraz posiada certyfikat psychoterapeuty poświadczający obycie szkolenia zakończonego pozytywnym wynikiem egzaminu.

I właśnie – mimo, że nie ma wcześniej wspomnianej ustawy to są certyfikaty! Aby mieć pewność, że dany psychoterapeuta jest kompetentny i zdobył odpowiednie wykształcenie to możemy go po prostu spytać o certyfikat (mamy takie prawo!). Co więcej na stronie organizacji, która wydała dany certyfikat możemy sprawdzić, czy przedstawiony dokument jest prawdziwy (do publicznej informacji podane są dane dotyczące: imion i nazwisk oraz unikalnych numerów certyfikatów).

            Relacja i proces terapeutyczny

Relacja terapeutyczna jest specyficzna: z jednej strony zwierzamy się psychoterapeucie, mówimy o naszych troskach i lękach, a z drugiej strony wiemy, że to obca osoba, o której wiemy bardzo niewiele i nie pójdziemy razem na koncert lub nie umówimy się na kawę. Ale właśnie te granice chronią obie strony. Psychoterapeuta powinien rozgraniczać życie prywatne od służbowego, żeby zachować obiektywizm wobec nas.

Poza tym, ważne żebyśmy czuli, że psychoterapeuta nas słucha, wspiera, nie ocenia, nie narzuca nam swojej opinii, nie bagatelizuje problemu, o którym mu opowiadamy i nie manipuluje. Psychoterapeuta ma nas wspierać nie narzucając swojego światopoglądu i szanując naszą autonomię.

            Terapia z osobami nieletnimi i dziećmi

Tak jak w przypadku osoby dorosłej, tak w przypadku dziecka czy nastolatka psychoterapeuta powinien zawrzeć z nimi kontrakt. Ważne jest, aby wytłumaczył jak będą wyglądać spotkania i uzyskał świadomą i dobrowolną zgodę na terapię. Oczywiście język psychoterapeuty musi być dostosowany do etapu rozwojowego osoby nieletniej.

Poza tym psychoterapeuta powinien respektować zasadę poufności również wobec klientów małoletnich. Ma obowiązek powiedzieć o tym rodzicom oraz wyjaśnić, że nie przekaże im informacji, które dziecko powiedziało podczas spotkania natomiast może ich poinformować o wnioskach, które sformułował po sesji oraz na swoją prośbę rodzice mogą uzyskać pisemną opinię od psychoterapeuty. Jest to bardzo ważne, aby zarówno dziecko czy nastolatek czuli się bezpiecznie w relacji z psychoterapeutą i czuli, że mogą mu się zwierzyć, ponieważ to co powiedzą jest objęte tajemnicą.

            Farmakologia

W ostatnich latach zwiększa się liczba zwolenników łączenia psychoterapii i farmakoterapii w określonych przypadkach. Mimo licznych zarówno zwolenników jak i przeciwników takiego podejścia, ważne jest, aby leczenie farmakologiczne odbywało się pod nadzorem psychiatry, ponieważ psychoterapeuta bez wykształcenia medycznego nie ma takich uprawnień i nie może zalecać przyjmowania leków.

            W takim razie, czy psychoterapia jest bezpieczna?

Psychoterapia jest ważnym procesem, dzięki któremu uświadamiamy sobie, co jest przyczyną naszych problemów, dowiadujemy się czy jakieś przekonania, które posiadamy, negatywnie wpływają na nasze życie, zastanawiamy się co byśmy chcieli w nim zmienić oraz ustalamy jak możemy to osiągnąć. Zadaniem psychoterapeuty jest stopniowe konfrontowanie nas z trudnościami i nauczanie nas jak sobie z nimi radzić. Ma nas wspierać, ale nie narzucając swojego światopoglądu i szanując naszą autonomię. Bezpieczeństwo w psychoterapii jest kluczowe i mimo braku ustawowej regulacji wykonywania zawodu psychoterapeuty obowiązują zasady wynikające z innych ustaw oraz kodeksów etycznych danych towarzystw psychoterapeutycznych, które nakreślają, jak ma przebiegać proces terapeutyczny, żeby był bezpieczny.

Na podstawie:

• https://notatkiterapeutyczne.pl
• http://www.psychoterapia.wl.uj.edu.pl/kursy/certyfikat
• Kodeks Etyczny Psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
• Marchewka, K. (2014). Etyka w psychoterapii. Diametros, (42), 124-149.
• Melonowski, M. (2019). Etyka troski i jej granice w psychoterapii i pomocy psychologicznej. Psychologia Wychowawcza, 57, 230-241.
• Stepulak, M. Z. (2000). Jerzy Brzeziński, Małgorzata Toeplitz-Winiewska (red.), Etyczne dylematy psychologii, Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora 2000. Roczniki Psychologiczne, 3(1), 188-193.
• Sterna, W., & Sterna, A. (2016). Psychoterapia a farmakoterapia—czy można je łączyć?. Psychiatria, 13(2), 84-91.
• Śliwińska, K. (2019). Wybrane aspekty etyczne w pracy psychoterapeuty na podstawie analizy przepisów, zbiorów zasad etycznych oraz opracowań odnoszących się do prowadzenia psychoterapii w Polsce. Psychologia Wychowawcza, 57, 204-214.

Projekt The Presja działa na rzecz zwiększania świadomości ludzi w zakresie zdrowia psychicznego, szczególnie w zakresie depresji. Finansujemy także psychoterapię dla osób potrzebujących. Jeśli bliska jest Ci nasza misja zostań Patronem projektu THE PRESJA. Każde 10 złotych ma znaczenie.

https://thepresja.pl/wspieraj/