Czy depresję można dziedziczyć?

Opublikowane przez Wojciech Wychowaniec w dniu 23 marca 202123 marca 2021

Ewa Świder

Dziedziczenie depresji od lat nurtuje naukowców, którzy starają się znaleźć genetyczne korelaty wpływające na rozwój tego zaburzenia. Pomimo tego, wyniki różnych badań są niejednoznaczne i niekiedy sprzeczne, co utrudnia ustalenie konkretnych genetycznych uwarunkowań depresji. Może wynikać to z tego, że charakteryzuje się ona dużym zróżnicowaniem i złożonością mechanizmów, które ją wywołują. Możliwe jest spełnienie kryteriów diagnostycznych w przeróżnych kombinacjach objawów. Zatem, różne podtypy zaburzeń depresyjnych mogą oznaczać różny wkład genetyczny. Zgodnie z tym, depresja z historią maltretowania dziecka będzie miała inny początek, przebieg i reakcję na leczenie, niż u osób bez takiej historii [1]. Dowodów na obecność genetycznego składnika zaburzeń nastroju, do których zaliczamy dziedziczenie depresji, dostarczają badania rodzin, w tym bliźniaków wychowujących się razem w domu rodzinnym oraz w warunkach adopcji. Warto podkreślić, że w genach dziedziczymy tylko predyspozycję do zaburzenia, to czynniki środowiskowe – jak na przykład stresujące wydarzenia życiowe czy negatywna atmosfera panująca w domu – przesądzają o tym, czy to zaburzenie się ujawni. Dlatego, do pełnego zrozumienia przyczyn pojawienia się depresji niezbędne jest określenie zarówno uwarunkowań genetycznych, jak i środowiskowych. 

Dziedziczenie depresji – czynniki genetyczne

Wiadomo, że depresja częściej występuje wśród krewnych. Osoby z zaburzeniem depresyjnym wykazują trzykrotnie wyższe prawdopodobieństwo, że w ich najbliższej rodzinie jest osoba, która również cierpi na depresję. Z kolei badania bliźniaków wskazują                     na odziedziczalność ryzyka wystąpienia depresji w granicach 40-50% [2]. Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych, nie ma uniwersalnego genu podatności na depresję. Można przypuszczać, że do tej podatności przyczynia się wiele różnych genów. Jednak można wymienić te, których zaangażowanie w rozwoju zaburzenia wiele razy sugerowano [2]. Są to między innymi geny zaangażowane w działanie układu serotoninergicznego, czyli gen transportera i receptora serotoniny. Biorąc pod uwagę, że leki przeciwdepresyjne działają głównie na ten układ, był on wielokrotnie badany pod względem widocznych różnic genetycznych pomiędzy osobami zdrowymi i chorymi. Badacze zauważyli, że zmiany te wpływają na ekspresję genów transportera serotoniny, czyli powodują jego nieprawidłowe działanie. Wynik jest taki, że działanie serotoniny, czyli niezwykle ważnego neuroprzekaźnika w utrzymywaniu prawidłowego nastroju i regulacji podstawowych funkcji życiowych, jest upośledzony – a to prowadzi do pojawiania się symptomów depresyjnych. Oczywiście taki uszkodzony gen można odziedziczyć od rodzica, ale konieczne są dalsze badania potwierdzające znaczenie tych nieprawidłowości. 

Interakcja gen-środowisko

Dobrą odpowiedzią na pytanie – dlaczego w wynikach badań nad czynnikami genetycznymi występują tak duże rozbieżności? – jest środowisko, a dokładnie niewystarczające uwzględnienie jego oddziaływań na geny. Okazuje się, że u osób, które posiadają zmiany w genie wcześniej wspomnianego transportera serotoniny, liczba stresujących wydarzeń jest związana z większym prawdopodobieństwem wystąpienia depresji [3]. Możemy tu łatwo zauważyć, że same geny to nie wszystko. Obecnie istnieje wiele potwierdzonych środowiskowych czynników ryzyka depresji, w tym negatywne relacje rodzinne i rozwód rodziców, maltretowanie dzieci, ubóstwo oraz inne stresujące wydarzenia   w życiu [1]. Chociaż ryzyko pojawienia się depresji jest zwiększone bezpośrednio po doświadczeniu tych stresorów, to i tak skutki mogą utrzymywać się przez całe życie. Zazwyczaj badania nad współdziałaniem genów i środowiska skupiały się na negatywnym aspekcie, czyli na modelu zakładającym, że genetyczna skłonność pod wpływem stresującego wydarzenia, prowadzi do depresji. Zaczęto jednak zwracać uwagę także na pozytywny aspekt środowiska, czyli sytuację, kiedy wsparcie społeczne, interwencje psychospołeczne czy inne czynniki ochronne, zmniejszają ryzyko wystąpienia choroby. Podążając w tym kierunku, możliwe jest niesienie realnej pomocy osobom w grupie ryzyka. 

Dziedziczenie depresji – dlaczego badanie genomu jest ważne?

Negatywny wpływ depresji można zmniejszyć poprzez jej wczesne wykrycie, leczenie i stałą opiekę. Istnieją jednak różne bariery w dostępie do usług zdrowia psychicznego, uniemożliwiające sięgnięcie po odpowiednią pomoc. W rzeczywistości, tylko nieco ponad połowa osób, które doświadczają depresji, szuka leczenia, przedwcześnie z niego rezygnuje lub otrzymuje opiekę złej jakości. Dostępne metody leczenia depresji nie zawsze są dla wszystkich skuteczne, a możliwości leczenia dzieci i młodzieży są ograniczone. Co więcej, prawie trzy czwarte osób chorych na depresję doświadczy nawrotu w którymś momencie ich życia [1]. Wszystko to sugeruje silną potrzebę nadania wysokiej wagi profilaktyce, a nie tylko leczeniu. 

Chociaż droga w celu wykrycia genetycznych uwarunkowań depresji jest trudna, pewne jest, że głębsze zrozumienie mechanizmów powstawania tego zaburzenia jest potrzebne. Najnowsze odkrycia genetyczne już zaczęły wyznaczać obiecujące terapie dla innych zaburzeń, dlatego określenie genetycznych podstaw depresji może mieć ogromne znaczenie w zapobieganiu występowania tej choroby oraz poprawie jakości życia tych, którzy już cierpią. 

– – –

Projekt The Presja działa na rzecz zwiększania świadomości ludzi w zakresie zdrowia psychicznego, szczególnie w zakresie depresji. Finansujemy także psychoterapię dla osób potrzebujących. Jeśli bliska jest Ci nasza misja zostań Patronem projektu THE PRESJA. Każde 10 złotych ma znaczenie.

Literatura cytowana:

[1] Dunn, E. C., Brown, R. C., Dai, Y., Rosand, J., Nugent, N. R., Amstadter, A. B., & Smoller, J. W. (2015). Genetic determinants of depression: recent findings and future directions. Harvard Review of Psychiatry, 23(1), 1–18. https://doi.org/10.1097/HRP.0000000000000054

[2] Lohoff, F. W. (2010). Overview of the genetics of major depressive disorder. Current Psychiatry Reports, 12(6), 539–546. https://doi.org/10.1007/s11920-010-0150-6

[3] Caspi, A., Sugden, K., Moffitt, T. E., Taylor, A., Craig, I. W., Harrington, H.,  McClay, J., Mill, J., Martin, J., Braithwaite, A., & Poulton, R. (2003). Influence of life stress on depression: moderation by a polymorphism in the 5-HTT gene. Science, 301(5631), 386-389.