Ewa Świder

Każdego dnia mierzymy się z wyzwaniami i oczekiwaniami ze strony innych osób. Część z nich dotyczy życia rodzinnego i uczuciowego, inne z kolei odnoszą się do obowiązków szkolnych, czy zawodowych. Współczesne wymagania ze strony społeczeństwa dotyczące naszego statusu społecznego i ekonomicznego powodują, że odczuwamy presję spełnienia wszystkich oczekiwań, a to może wyzwalać w nas stres. 

Czym jest stres?

Stres jest odpowiedzią organizmu na działanie niekorzystnego lub nieoczekiwanego bodźca, który może być związany z potencjalnym zagrożeniem. Taki bodziec nazywamy stresorem. Wyróżnia się różne typy stresorów – między innymi te wywołujące stres fizjologiczny, czy stres psychospołeczny [1]. Stres fizjologiczny jest związany z uczuciem głodu lub bólu, jednak w tym artykule skupimy się na czynnikach powodujących występowanie drugiego rodzaju stresu. Stres psychospołeczny jest wywoływany w sytuacjach zagrożenia społecznego. Takie sytuacje mają miejsce wtedy, kiedy jesteśmy poddawani ocenie społecznej, kiedy brak nam wsparcia ze strony innych i czujemy presję osiągnięcia założonego celu.

Czy stres musi być czymś złym?

Powszechnie stres jest uważany za szkodliwą reakcję organizmu. Jednak początkowo, celem stresora jest mobilizacja do pokonania trudności i przywrócenia porządku, który panował przed jego pojawieniem się [2]. Krótkotrwała reakcja stresowa pozwala wykształcić adaptacyjne, czyli sprzyjające naszemu organizmowi, działania, dzięki którym będzie on            w stanie przygotować się psychicznie i fizycznie do stawianych wymagań. Dopiero w wyniku długotrwałej reakcji stresowej, wypracowane wcześniej mechanizmy radzenia sobie mogą zostać zaburzone, powodując pojawianie się, czy rozwój różnych chorób, w tym depresji. Widzimy więc, że stres nie zawsze jest zjawiskiem niekorzystnym, jego wpływ zależy od siły bodźca, czasu jego trwania oraz różnic indywidualnych, które sprawiają, że każdy z nas inaczej patrzy na świat. 

Co wpływa na siłę stresu?

Niektóre właściwości psychologiczne mają większy wpływ na to, jak silny będzie dla nas stresor [3]. Wśród zmiennych dominujących nad innymi można wymienić:

• Możliwość rozładowania frustracji i napięcia

Lepiej radzimy sobie z sytuacjami stresowymi, jeśli możemy rozładować powstałe napięcie. Oddanie się swojemu hobby, aktywność fizyczna a nawet, jak dowiedziono, wyobrażenie sobie tych działań może doprowadzić do doznania ulgi. Korzyść z rozładowywania frustracji                  i napięcia wynika z faktu, że odwraca uwagę od stresora i przypomina o innych sprawach, bardziej pozytywnych, niż ta stresująca.

• Wsparcie społeczne

Ludzie wystawieni na działanie stresorów, lepiej sobie z nimi radzą w obecności wspierającego przyjaciela. Interakcja z inną osobą pozwala obniżyć negatywny wpływ sytuacji stresującej. 

• Przewidywalność

Przewidywalność sprawia, że sytuacja stresowa jest mniej stresująca. Świadomość, że wydarzy się coś złego, pozwala nam się przygotować i uodpornić na tę sytuację. Dodatkowo, informacja, że nie wydarzy się nic ponad to o czym już wiemy, uspokaja. 

• Kontrola

Kluczowe tutaj jest nie samo wykorzystanie posiadanej kontroli, co przekonanie, że takową mamy. Badania wykazały, że związek negatywnych konsekwencji stresu i pracy jest związany z niską kontrolą w połączeniu z wysokimi wymaganiami. Co więcej, posiadanie kontroli ma większą moc niż stawiane wymagania. Poczucie kontroli ma również duże znaczenie                    w przypadku kontrolowania nagród – otrzymywanie ich bez konkretnego powodu jest mniej pożądane. 

• Spostrzeżenie, że sprawy się pogarszają

Znaczenie, które przypisujemy rzeczywistości – informacje, które otrzymujemy mogą być dla nas dobre lub złe. Tylko te złe stymulują reakcję stresową. 

Stres a depresja 

Ostry i długotrwały stres może powodować pojawianie się nieprzystosowawczych reakcji, jak na przykład zwiększony niepokój, intensywne powracanie myślami do przykrych chwil, czy zaburzenia funkcji poznawczych, w tym racjonalnego myślenia i postrzegania rzeczywistości [4]. Reakcje te są ważnymi czynnikami biorącymi udział w rozwoju zaburzeń nastroju, do których należy depresja. Chociaż sytuacje stresowe są znane każdemu, to sposób reagowania na powtarzające się doświadczenia stresowe i ich ilość, będą miały istotny wpływ na pogrążenie się, lub nie, w depresji. Szczególnie stres związany z brakiem kontroli oraz możliwości rozładowania napięcia, prowadzi do wystąpienia wielu szkodliwych zmian [3]. Na poziomie poznawczym wiąże się to z przekonaniem braku kontroli i braku możliwości rozładowania frustracji w każdych okolicznościach. Natomiast na poziomie emocjonalnym pojawia się anhedonia, czyli brak odczuwania przyjemności i radości. Są to klasyczne objawy występujące w zaburzeniach depresyjnych [5]. 

Dlaczego tylko część z nas zapada na depresję pod wpływem stresu? Po pierwsze, tylko niektórzy z nas są narażeni na liczne i poważne stresory. Po drugie, jeśli stresory  pojawiły się w naszym życiu zbyt wcześnie, to wzrosła nasza wrażliwość na kolejne stresory, których doświadczymy w życiu. W wyniku narażenia się na poważny stres, płacimy za niego większą wrażliwością [3].  

Jak temu zapobiec?

Ludzie różnią się między sobą stylami radzenia sobie ze stresem i strategiami, które stosują w celu jego przezwyciężenia. Oto kilka z nich [3]:

• Medytacja – pozwala na odprężenie się organizmu i regenerację po zadziałaniu czynników wyzwalających stres, np. trening uważności (mindfulness).
• Ćwiczenia fizyczne – poprawiają nastrój, pozwalają obniżyć poziom stresu,                         a wykonywane regularnie sprawiają, że zwiększa się poczucie własnej skuteczności            i osiągnięć.
• Elastyczność poznawcza – nie w każdej sytuacji wypracowany wcześniej sposób radzenia sobie ze stresem okaże się skuteczny. Kiedy widzimy, że nasze wysiłki nie przynoszą rezultatów, powinniśmy spróbować czegoś nowego i dostosować swoje działania do okoliczności. 
• Pomoc bliskich – otrzymywane wsparcie jest bardzo ważne w postrzeganiu stresora. Obecność zaufanej osoby może pomóc w pokonaniu stresu i dostrzeżeniu nowych możliwości, które wcześniej wydawały się nieosiągalne. 

Pamiętajmy, że stres nie zawsze jest czymś złym – stres krótkotrwały pomaga nam się motywować do działań i osiągać założone cele. Natomiast ten silny, któremu często towarzyszy presja, może zaburzać funkcjonowanie organizmu, dlatego warto kontrolować jego natężenie i odpowiednio na niego reagować.   

– – –

Projekt The Presja działa na rzecz zwiększania świadomości ludzi w zakresie zdrowia psychicznego, szczególnie w zakresie depresji. Finansujemy także psychoterapię dla osób potrzebujących. Jeśli bliska jest Ci nasza misja zostań Patronem projektu THE PRESJA. Każde 10 złotych ma znaczenie.

Wspieraj Projekt

Literatura cytowana:

1. Kogler, L., Müller, V. I., Chang, A., Eickhoff, S. B., Fox, P. T., Gur, R. C., & Derntl, B. (2015). Psychosocial versus physiological stress – Meta-analyses on deactivations and activations of the neural correlates of stress reactions. NeuroImage, 119, 235–251. https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2015.06.059

2. Budziszewska, B. (2016). Stres a depresja. Wszechświat, 117, 01-03.

3. Sapolsky, R. M. (2010). Dlaczego zebry nie mają wrzodów? Psychofizjologia stresu. Warszawa: PWN.

4. Kühnel, A., Kroemer, N. B., Elbau, I. G., Czisch, M., Sämann, P. G., Walter, M., BeCome working group, & Binder, E. B. (2020). Psychosocial stress reactivity habituates following acute physiological stress. Human brain mapping, 41(14), 4010–4023. Advance online publication. https://doi.org/10.1002/hbm.25106

5. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems 10th Revision. (2016). Pobrane z: https://icd.who.int/browse10/2019/en#/F32