Zuzanna Tabaka

W tekście znajdziesz odpowiedzi na pytania:

• Czy jestem w toksycznym związku?
• Jak zachowuje się toksyczny partner oraz jak wygląda toksyczny związek?
• Czy mój partner jest toksyczny?

Mówi się, że o miłości napisano już wiele, jeśli nie wszystko. Jednak wciąż toksyczne zachowania w związku pozostają tematem, który nie jest wystarczająco rozgłaszany. 

Może się to objawiać w formach, które nie są szerzej znane i omawiane. Poza przemocą fizyczną można wymienić różne przejawy znęcania się psychicznego, napastowania seksualnego czy przemocy ekonomicznej, mające na celu kontrolę drugiej osoby[1]. Oczywiście wszystkie te zachowania świadczą o tym, że nasz związek jest toksyczny. Każdy, niezależnie od rodzaju relacji, może paść ofiarą toksycznego partnera. Przypadki przemocy pojawiają zarówno w małżeństwie jak i konkubinacie, w trakcie rozwodu lub separacji, związku jednopłciowym, nawet w przelotnym randkowaniu. Ważne jest, aby rozpoznać zachowania, które mogą negatywnie wpłynąć na zdrowie fizyczne oraz psychiczne, zaburzyć dobrostan lub nawet zagrozić życiu, aby odpowiednio zareagować; nieważne, czy dotyka to nas, kogoś bliskiego czy po prostu znajomego. W poniższym artykule zaprezentowano działania charakteryzujące toksyczną relację, które warto uznać za sygnał alarmujący, nawet jeśli do tej pory był pomijany i bagatelizowany.

Przemoc fizyczna

Stosowanie siły przez partnera może niestety trwać wiele lat. Ofiary boją się odejść lub też wierzą w liczne obietnice zmiany na lepsze. Często po wybuchu agresji może nastąpić okres „miesiąca miodowego”, kiedy agresor obiecuję poprawę, jednak tylko pozornie zmienia nastawienie, po czym znów działa z motywacją wyrządzenia krzywdy. Bywa, że towarzyszy temu uzależnienie od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, więc napastnik zapewnia o podjęciu leczenia i zmiany zachowania, co również często jest fałszem. Niestety, wiele osób ma problem z przerwaniem tego schematu, choć są świadome ryzykowania zdrowia i życia. 

Bywają również sytuacje, w których każda ze stron przejawia agresywne zachowania wobec partnera, co też sygnalizuje toksyczny związek, szczególnie gdy wiąże się to z negatywnymi emocjami jak złość i gniew. Poniżej wymienione zostały alarmujące formy przemocy fizycznej:

• Rzucanie przedmiotami w drugą osobę,
• Popychanie,
• Uderzanie,
• Chwytanie,
• Spoliczkowanie,
• Kopanie,
• Gryzienie,
• Duszenie,
• Użycie broni w celu wywołania uszczerbku,
• Grożenie wykonaniem powyższych czynności[2].

Znęcanie się psychiczne, a toksyczny związek

Jest to najczęściej występujący rodzaj przemocy, a zarazem najtrudniej go udowodnić. Ofiara może wręcz pozostać nieświadoma manipulacji ze strony partnera, który swoimi działaniami wpływa negatywnie na samoocenę drugiej strony i wywołuje myśli, że „ nie jest się wystarczająco dobrym i nie zasługuje się na lepsze traktowanie”, co ma prowadzić do kontroli nad nią i uzależnić od swojej osoby[3]. Przemoc psychiczna pozostawia trwałe piętno i często osoby, które wyszły z toksycznego związku potrzebują terapii i dużo wsparcia, by odzyskać wiarę w siebie oraz swoją wartość. 

Tutaj znajdziecie konkretne przykłady znęcania się psychicznego:

• Określanie ofiary w negatywach („Jesteś nieuleczalnie głupi”)
• Ograniczenie kontaktów z rodziną i przyjaciółmi („Nie lubię twoich koleżanek, lepiej jakbyś się z nimi nie spotykała”),
• Poniżanie („Nie zasługujesz na nic lepszego”),
• Wpływanie na wygląd i zachowanie ofiary („Wyglądasz jak klaun, zmyj ten makijaż”),
• Wyśmiewanie i wyzywanie („Wolałabym się zakopać niż wyjść z tobą gdziekolwiek”), 
• Obwinianie ofiary o wszystkie złe zdarzenia („Gdyby nie ty, już dawno byłbym kimś”),
• Ograniczenie swobody działania i poruszania („Nie możesz dziś wyjść, zostań”),
• Wywoływanie poczucia winy w ofierze („Przez twoją głupotę nie mogę nic zrobić na czas, we wszystkim trzeba cię wyręczać”),
• Nadmierna i niewyjaśniona zazdrość („Czemu oglądasz się za wszystkimi kobietami?”),
• Nieuzasadniony i nadmierny krytycyzm („Jak się nie znasz, to siedź cicho”),
• Stalking – zachowania natrętne wobec ofiary, śledzenie, nieustanne pisanie wiadomości, dzwonienie, zakładanie kont na różnych portalach w celu nękania ofiary,
• Gaslighting –wmawianie, że nie pamiętasz dobrze różnych sytuacji, przekręcasz, wzbudzanie myśli o chorobie psychicznej i oderwaniu od rzeczywistości.

Napastowanie seksualne

Jest to podjęcie działań seksualnych bez zgody jednej ze stron.  Choć nie mówi się o tym często, w związkach również pojawiają się nadużycia seksualne. Dla ofiar takie przeżycie wiąże się nie tylko z naruszeniem cielesności, ale i utratą zaufania do partnera. Ponadto trudniej jest oswoić się z traumą, ponieważ można wciąż pozostawać w relacji z napastnikiem.

Warto dodać, że chodzi o różne formy aktywności seksualnej; z penetracją dopochwową, analną, oralną, z wykorzystaniem przedmiotów lub bez penetracji. Mogą to być chociażby zachowania związane z masturbacją czy niechcianym dotykiem miejsc intymnych [4]. Poniżej wymieniono dokładnie nadużycia seksualne:

• Gwałt na partnerze (również wtedy, kiedy ofiara jest nieświadoma, np. śpi),
• Wywieranie presji na uczestnictwo w akcie seksualnym poprzez szantaż, groźby lub natarczywe namawianie,
• Przymuszanie do oglądania pornografii,
• Obmacywanie, całowanie, pieszczoty powodujące dyskomfort,
• Wmawianie ofierze, że akt seksualny jest jej obowiązkiem (np. w małżeństwie),
• Wchodzenie w relacje z osobami trzecimi, 
• Odmowa używania zabezpieczeń przed chorobami lub niechcianą ciążą,
• Zmuszenie do prokreacji,
• Rozkaz wykonania aborcji. 

Toksyczny związek, a przemoc ekonomiczna

To aspekt toksycznego związku, o którym mówi się najmniej, choć niesie ze sobą liczne zagrożenia. Ofiara nie jest w stanie zakończyć relacji, ponieważ pozostaje uzależniona finansowo od partnera, przez co istnieje obawa przed ubóstwem, niesamodzielnością, brakiem jakiegokolwiek majątku. Zarazem bieda może być również skutkiem utrzymywania gospodarstwa przez jedną osobę, co może prowadzić do agresji i frustracji, skutkując innymi formami przemocy.

Jakie działania partnera świadczą o stosowaniu przemocy ekonomicznej?

• Ograniczanie dostępu do pieniędzy,
• Wykluczanie z decyzji związanych z gospodarowaniem majątkiem, korzystanie ze wspólnych pieniędzy bądź tylko ofiary lub kart płatniczych bez zgody,
• Zabranianie podjęcia pracy lub edukacji,
• Zabieranie pieniędzy ofierze,
• Niszczenie własności ofiary,
• Kontrolowanie wydatków nawet na podstawowe rzeczy jak opieka zdrowotna, edukacja itp.,
• Uzależnienie ofiary od pieniędzy agresora, aby nie była w stanie samodzielnie się utrzymać,
• Zmuszanie do proszenia o pieniądze,
• Odmawianie dokładania się do wspólnych wydatków,
• Niepłacenie alimentów[5].

Gdzie szukać pomocy?

Jeśli w wyżej wymienionych zachowaniach dostrzegasz swój związek, zastanów się, czy intencje partnera lub partnerki na pewno są czyste i czy dostajesz odpowiednio dużo miłości, docenienia oraz szacunku. Warto nawet zadać sobie najprostsze pytanie: Czy ten związek daje ci szczęście, pomaga ci się rozwijać? To może być pierwszy krok do zrozumienia, że należy odejść i zawalczyć o siebie. Ciężko jest uwolnić się z takiej relacji w pojedynkę, dlatego nie bój się zwrócić o pomoc do rodziny, bliskich, przyjaciół lub niżej wymienionych organizacji:

1. Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”: http://www.niebieskalinia.org/,
2. Fundacja Centrum Praw Kobiet: https://cpk.org.pl/pomagam/stop-przemocy/,
3. IWO- Doradztwo Obywatelskie: http://fundacjaiwo.org/
4. Fundacja Non Licet: https://www.nonlicet.pl/pl/ 
5. Instytucje Pomocy Społecznej, w tym: Gminne lub Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej, Ośrodki Interwencji Kryzysowych; w Internecie uzyskasz informacje, gdzie w twojej okolicy możesz znaleźć placówki,
6. Linie Zaufania:

• Kryzysowy Telefon Zaufania: 116 123,
• Ogólnopolski Telefon dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”: 800 120 002
• Linia Pomocy Pokrzywdzonym: +48 222 309 900

7. Akcja „Pomagamy Sprawiedliwie” Funduszu Sprawiedliwości: https://www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl/ 
8. Porada Mailowa: niebieskalinia@niebieskalinia.info

Autorka: Zuzanna Tabaka

Projekt The Presja działa na rzecz zwiększania świadomości ludzi w zakresie zdrowia psychicznego, szczególnie w zakresie depresji. Finansujemy także psychoterapię dla osób potrzebujących. Jeśli bliska jest Ci nasza misja zostań Patronem projektu THE PRESJA. Każde 10 złotych ma znaczenie.

Wspieraj Projekt

[1] World Health Organization i Pan American Health Organisation. (2012). Pobrane z: https://www.who.int/reproductivehealth/publications/violence/rhr12_36/en/.

 [2] McHugh, M. C. i Frieze, I. H. (2006). Intimate Partner Violence: New Directions. Annals of the New York Academy of Sciences, 1087(1), 121–141. 

[3] Dardis, C. M., Edwards, K. M., Kelley, E. L. i Gidycz, C. A. (2017). Perceptions of Dating Violence and Associated Correlates: A Study of College Young Adults. Journal of Interpersonal Violence, 32(21), 3245–3271. 

[4] Bagwell-Gray, M. E. (2019). Women’s Experiences of Sexual Violence in Intimate Relationships: Applying a New Taxonomy. Journal of Interpersonal Violence, 088626051982766.

[5] Fawole, O. I. (2008). Economic Violence To Women and Girls: Is It Receiving the Necessary Attention? Trauma, Violence & Abuse, 9(3), 167-177.